Een kind verandert alles. Of niet?

Prof. Dr. Nicole Vliegen (KU Leuven) is psycholoog, seksuoloog en psychoanalytisch kindertherapeut. Ze doet onderzoek naar ouder-kindrelaties.

Hoe kun je je voorbereiden op het krijgen van een kind?

Vliegen: “Dat is eigenlijk heel moeilijk, want het is een vrij onvoorspelbaar proces. Het is een groot avontuur: sommige prille ouders belanden op een roze wolk, anderen zien donderwolken, soms is er een mix van de twee. Je weet dus niet wat je te wachten staat. Theoretisch weet je ook dat een kind krijgen een levenslang engagement is, maar het echt ervaren is nog iets anders. Het besef dat dat kind voortaan bij jou hoort, voor de rest van je leven? Daar komt onvermijdelijk een stukje angst bij kijken en sommige ouders worstelen daar mee. Er zijn weinig andere engagementen die je in je leven aangaat die zo groot zijn. Een huwelijk, een arbeidscontract… Het kan allemaal beëindigd worden. Dat gaat niet met een kind.”

Voel je je meteen moeder of vader als je een kind krijgt?

Vliegen: “Dat gaat niet altijd vanzelf. Het begint natuurlijk met het besef dat je die baby in leven moet houden. Daar heb je voordien nog nooit over moeten nadenken en dat is best een zware verantwoordelijkheid. Daarna evolueert dat naar ‘ik ga het kind moeten helpen met groeien’ en ‘ik moet er zijn opdat het goed zal ontwikkelen. Je blijft je levenslang afvragen of je dat wel kunt. Niemand geeft zichzelf hier 10/10. Het vergt veel vertrouwen dat het goed komt met een kind en dat is best spannend. Zeker als je zelf een kind bent van gescheiden ouders of als je als kind ooit diep bent gekwetst. Maar ik raad aan om die angst gewoon te omarmen. Echt, het hoort erbij.”

Je evolueert van 'koppel' naar 'ouders'. Hoe verloopt dat proces?

Vliegen: “Het is een grote uitdaging om van twee naar drie te gaan. Eerst moesten jullie enkel rekening houden met elkaar, er was een prettig evenwicht. Een kind erbij is een grote aanpassing. Veel aandacht en energie die je eerst in je relatie stak, gaat nu naar de baby, die met veel liefde gaat lopen. Dat legt druk op de relatie. De dingen die je zo leuk vond -een dagje erop uit, naar de cinema- zijn ineens niet meer zo vanzelfsprekend. Je moet een babysit regelen en er is gewoon veel meer gedoe. Een relatie vraagt expliciete aandacht die je best niet verwaarloost. Blijf oog hebben voor wat je als koppel nodig hebt, want dat geeft veel energie.”

Waarom krijgen pasbevallen vrouwen last van de babyblues?

Vliegen: “Door alle hormonale, sociale en emotionele veranderingen krijg je een gevoel van tristesse. Je baalt. Is het dit nu? Wat hier ook een rol speelt, is dat de baby veel vraagt wat eigenlijk niet zo leuk is. Er zijn veel praktische beslommeringen, zoals voortdurend volle wasmachines. Mijn advies is om het te laten gebeuren. Hoe harder je hiertegen vecht, hoe moeilijker het is om de mooie kanten te zien: die eerste glimlach bijvoorbeeld. Die mooie momenten vormen een tegengewicht voor de lastige dagen.”

Hoe kun je nieuwe ouders bijstaan?

Vliegen: “Het is normaal dat een jong koppel met een baby soms het noorden verliest. Ik heb zelf een tweeling en ik herinner me hoe mijn overbuurvrouw elke dag soep kwam brengen: ongelooflijk, dat heeft echt geholpen. De zorg voor jonge ouders zit dan ook in hele kleine, maar belangrijke dingen. Fysieke zorg is daarin belangrijker dan ooit tevoren. Eten brengen zodat er niet gekookt hoeft te worden. Zeggen dat jij wel even met de baby gaat wandelen, zodat een vermoeide ouder eens rustig kan doen weer hij of zij nu zin in heeft. En dat gaat om hele kleine dingen, zoals een uitgebreide douche of een moment om te sporten. Ouders voelen zich ook best wel eens eenzaam, omdat niet iedereen meer met familie onder de kerktoren woont. Een goed sociaal netwerk kan op dat vlak wel helpen. Hou er rekening mee dat hulp vragen voor veel mensen moeilijk is, dus bied zelf hulp aan. Ouders zorgen in de eerste plaats voor hun baby, pas daarna voor zichzelf. Zij moeten ook leren om ‘ja’ te zeggen en in te gaan op een aanbod.”

Wanneer begin je met opvoeden?

Vliegen: “Het is cruciaal om al van in het begin voorspelbaarheid te creëren. De hersenen van kinderen zijn gemaakt om patronen te leren herkennen. Daarom is structuur zo belangrijk, voor veel kinderen helpt het om rust te vinden. Als de ouders verschillende ideeën hebben over opvoedingsmethodes, is het belangrijk om er samen over te praten: observeer het kind, wat zie je, wat werkt, wat werkt niet. Papa en mama mogen ook elk zichzelf zijn en een ander patroon toepassen, als ze daarin maar consequent zijn. Een kind grootbrengen is uiteindelijk toch teamwork, waarbij je altijd op zoek moet naar nieuwe oplossingen.”

Waarom is opvoeden zo moeilijk?

Vliegen: “Wees maar een beetje mild voor jezelf, alle ouders maken fouten. Kinderen hoeven helemaal niet in een perfecte situatie op te groeien. Ze moeten uitgedaagd worden om na te denken over hun omgeving, dat hoort bij het leven. Ze zullen zelf uiteindelijk ook opgroeien tot imperfecte wezens.”

Waarom voelt geen kinderen kunnen krijgen aan als een groot verlies?

Vliegen: “Je doorloopt een gigantisch rouwproces als je kinderwens niet ingevuld wordt. Je kunt op zoek gaan naar een andere manier om zorg te dragen voor een volgende generatie, zoals adoptie, een draagmoeder of pleegouderschap. Maar toch blijft het pijnlijk als je kinderen wilt en ze niet kunt krijgen. We gaan er heel ons leven van uit dat als we kinderen willen, we die ook kunnen krijgen. Niemand denkt ooit dat het niet gaat lukken. Je hele jeugd spreek je in termen van ‘later, als ik zelf kinderen heb’. Geen kinderen kunnen krijgen lijkt minder erg dan een kind verliezen, maar je moet het niet onderschatten. Je verliest perspectief, een stukje zingeving aan je leven: de zorg voor een volgende generatie, het gevoel dat je kunt bijdragen aan de samenleving. Daaruit kan een heel intens rouwproces volgen. Je moet je leven op een andere manier gaan invullen. Die energie om te zorgen voor anderen kunnen mensen soms ook kwijt in andere levensdomeinen, in het onderwijs of in de politiek. Maar dat neemt het gemis nooit weg. Let wel: voor wie nooit een echte kinderwens had, geldt dit natuurlijk niet.”

Hoe ingrijpend is een miskraam?

Vliegen: “Zeer ingrijpend. Ik denk zelfs dat het in deze tijden als ingrijpender wordt ervaren dan pakweg twee generaties geleden, toen gezinnen gemiddeld uit acht of negen kinderen bestonden. In het algemeen wordt er nu veel explicieter voor een zwangerschap gekozen. Koppels plannen hun zwangerschappen nu voor als ze er écht klaar voor zijn. Als het dan niet lukt, of je krijgt een miskraam, doorkruist dat het gevoel dat je vat hebt op je eigen toekomst. Koppels ervaren hun zwangerschap anders, het voelt veel sneller aan als ‘een kind’ dan als ‘een vruchtje’. Daardoor staat een miskraam voor veel koppels gelijk aan het verliezen van een kindje.”

Hoe help je een koppel dat een miskraam moet verwerken?

Vliegen: “Bij verdriet en verlies kun je alleen maar luisteren. Laat hen vertellen en ga niet minimaliseren of zeggen dat er wel een volgende keer komt. Je kunt het verdriet niet wegnemen, maar het wél ernstig nemen. Wees je ervan bewust dat het even erg is als een persoon verliezen. Er is geen hiërarchie in verdriet, het verlies bij een miskraam is niet ‘minder erg’ dan het verlies van baby.”