Omgaan met moeilijke momenten

Moeilijke momenten, lastige dagen, tegenslagen en rottige gebeurtenissen kunnen we niet vermijden. En eigenlijk hoeven we dat ook helemaal niet te doen. Want hoewel pijn en moeilijke gevoelens onaangenaam en oncomfortabel zijn om te ervaren, toch hebben ze wel degelijk een belangrijke functie. Ze vertellen ons iets over wie we zijn en wat we belangrijk vinden. En soms ook wanneer we actie moeten ondernemen.

• We voelen ons schuldig wanneer we een afspraak afzeggen, omdat we een vriendschap waardevol vinden.
• We worden kwaad wanneer we vinden dat ons kind oneerlijk wordt behandeld, omdat we het beste voor hem/haar willen.

Tegenslagen zijn de keerzijde van de mooie dingen in het leven, van de dingen die ons gelukkig maken. Het zijn de onvermijdelijke risico’s die we er automatisch bij moeten nemen. Willen we ze kost wat kost vermijden of voorkomen? Dan komen we bedrogen uit. Dat is niet alleen een onmogelijke taak, we zouden ons geluk en onze positieve gevoelens er ook door beperken.

• We rouwen om iemand, omdat we die persoon heel graag gezien hebben.
• We komen obstakels tegen wanneer we voor onze dromen durven gaan.

We komen allemaal, in meer of mindere mate, moeilijke dingen tegen. We kunnen eruit leren, door te groeien. En soms moeten we die tegenslagen gewoon doorstaan. Een leven zonder verdriet, pijn en teleurstelling is niet realistisch. Meer zelfs, we zouden er niet van kunnen genieten. Het overkomen van uitdagingen, het durven voelen van pijnlijke gevoelens en het verwerken van tegenslagen is even cruciaal voor ons geluk als het vieren van successen en het genieten van mooie momenten.

Iedereen voelt zich al eens rot. Je bent dus zeker niet abnormaal als je het eens moeilijk hebt, integendeel. Het maakt je net heel menselijk. Bovendien is het iets dat ons allemaal verbindt, dat we allemaal gemeenschappelijk hebben. De triggers kunnen wel verschillenen en de omstandigheden kunnen anders zijn, net zoals de mate van pijn die we voelen.

Sommige mensen worden veel meer uitgedaagd door het leven dan anderen. Dat is oneerlijk; onrecht weegt zwaar. Ondanks deze verschillen, is ‘je slecht voelen’ ook een universeel gevoel dat we allemaal kennen, en dat deel uitmaakt van ons mens-zijn. Een rotdag of een moeilijke periode zouden dus niet iets moeten zijn waarover we ons schamen, of dat we willen wegsteken voor anderen of voor onszelf.

Toch zijn de meeste mensen niet erg goed in het toelaten van moeilijke gevoelens. We gaan ze zelfs vaak versterken, door erover na te denken en door onszelf te veroordelen voor het feit dat we ons minder goed voelen. Herken je gedachten zoals…

• Ik zou me toch gewoon goed moeten voelen.
• Ik haat het dat ik altijd opnieuw zo stress over mijn werk.
• Ik ben geen goede mama/papa/partner/vriend/persoon als ik me zo voel.
• Ik zou dit en dat beter moeten doen.
• Waarom word ik toch zo snel verdrietig/kwaad/gestrest?

Op die momenten maken we het onszelf alleen maar moeilijker, we voelen ons nog slechter en zien minder mogelijkheden om met onze emoties om te gaan.

Wat beter helpt, is een meer observerende en accepterende manier van kijken naar die moeilijke gevoelens:

• Wat voel ik eigenlijk? Wat probeert dat gevoel me te vertellen, wat zit erachter dat ik zo belangrijk vind?
• Je slecht voelen is menselijk. Perfect geluk bestaat niet, niemand is altijd en overal blij.
• Ik ben ook maar een persoon met lastige en fijne gevoelens, die komen en ook weer gaan.
• Wat zou ik tegen een goede vriend(in) zeggen als hij/zij zich zo zou voelen?

Een belangrijk deel van geluk is immers hoe we omgaan met die moeilijke gevoelens.

Er is niet één juiste strategie om met álle moeilijke momenten om te gaan. Vaak reageren we impulsief en zijn we ons niet bewust van welke strategie we kiezen. In elk geval is het belangrijk om, wanneer je voelt dat je uit balans raakt, even de pauzeknop in te duwen. Op die manier kun je stilstaan bij je gevoel, maar ook proberen om de situatie wat van een afstand te bekijken. En dan pas, bewust, beslissen hoe je er mee verder gaat.

Eeeek. Gevoelens van verdriet, kwaadheid, schaamte, schuld, angst… Daar wil ik liefst zo snel mogelijk van af. Ik wil er zeker niet bij stilstaan of ze extra ‘doorvoelen’.

Heel begrijpelijk. Maar moeilijke gevoelens verdwijnen niet door ze weg te duwen. Als je de oorzaak niet aanpakt, is het alsof je enkel het topje van de ijsberg afsnijdt: al het ijs onder water is er nog steeds en zal iedere keer terug naar boven drijven. Als we naar de functie van dat gevoel kijken, kunnen we een helpende reactie kiezen en verandering op een veel dieper niveau bekomen.

Neem dus de tijd en ruimte om je gevoel onder de loep te nemen:

Wat voel ik juist (wees concreet)? Is dat een gevolg van een ander, dieperliggend gevoel?

Wat vertelt dat gevoel me?

• Bv. Je voelt je schuldig over iets: deed je effectief iets verkeerd? Indien ja: wat kan je doen om het beter te maken?
• Bv. Je voelt je erg angstig: is er effectief gevaar? Indien ja: wat kan je dan doen om meer veiligheid te creëren?

Wat vertelt het me over mezelf?

• Bv. Deed je niets verkeerd, vanwaar komt dat schuldgevoel dan? Zegt het je iets over je waarden? Misschien had je weinig tijd voor je gezin, en wringt dit omdat familie heel belangrijk is voor jou. Op welke andere manieren investeer je in je familie? Bijvoorbeeld door hard te werken, zodat jullie in een gezellig huis kunnen wonen. Of door met je volle aandacht te genieten van de momenten dat jullie wel samen zijn.
• Bv. Als er geen echt gevaar is, vanwaar komt die angst dan? Zegt het je iets over jezelf? Je durft je misschien niet goed open te stellen voor anderen, omdat je in het verleden erg gekwetst werd. Voel je je daar goed bij, of mis je die verbondenheid met anderen eigenlijk ook?

Zicht hebben op waar die kwaadheid, dat verdriet of die angst vandaan komen, lucht vaak op. Daardoor voelt het minder als iets groots en onvoorspelbaar dat ons overvalt. En krijgen we meer begrip voor onszelf. Vaak reageren we heel impulsief en ondoordacht op moeilijke gevoelens. Maar wanneer we dat stapje terugnemen en de functie van onze emotie begrijpen, kunnen we ook beter voor een helpende reactie kiezen. Weet je niet waar beginnen? De oefening het verhaal achter je gevoel helpt je op weg.

De verschillende vaardigheden (gedachten en gedragingen) die jij stelt om met problemen of moeilijkheden om te gaan, noemen we coping (uit het Engels: 'to cope with' = omgaan met).

Het lijkt misschien alsof je moeilijkheden vanzelf op een bepaalde manier aanpakt, alsof je er weinig vat op hebt. Misschien doe je het onbewust op dezelfde manier als je ouders vroeger. Of misschien heb je je één strategie eigen gemaakt waar je altijd naar teruggrijpt. Maar werkt die wel in elke situatie even goed? Als je meer vat krijgt op dat mechanisme, zal je alsmaar beter worden in het kiezen van een reactie die jou helpt.

Sommige manieren zijn namelijk beter dan andere. En welke strategie het meest efficiënt is, hangt vaak af van de situatie en van wat jij als persoon belangrijk vindt.

Kan je iets aan het probleem of de situatie veranderen?

Dan helpt probleemgerichte coping meestal het best. Hierbij onderneem je actie en doe je effectief iets aan het probleem. Je verandert de situatie, je past de situatie aan zodat je je er beter bij voelt, of je verandert hoe je denkt over de situatie.

• Je hebt ruzie of een meningsverschil met een familielid. Je gaat naar die persoon om alles uit te praten en een oplossing te zoeken voor het probleem.
• Je voelt je schuldig omdat je de laatste tijd veel moest werken en minder tijd had voor je gezin. Dan kan je meer tijd proberen maken, als dat haalbaar en wenselijk is. Of je kan je schuldgevoel erkennen: “Logisch dat ik me zo voel, dat komt niet omdat ik tekortschiet, maar omdat mijn gezin zo belangrijk voor me is.”.Kijk hoe je op andere manieren op die waarde inzet: je werkt bijvoorbeeld heel hard om in een gezellig huis te kunnen wonen, je maakt echt quality time van het half uur dat jullie samen aan de ontbijttafel doorbrengen, …
• Andere voorbeelden: een plan van aanpak maken, iemand aanspreken die je kan helpen, iets aan de situatie veranderen, een oplossing of alternatief voorstellen, …

Kan je niets veranderen aan het probleem?

Dan helpt het ook niet om te piekeren over hoe het anders zou kunnen. Wanneer je niets aan de situatie kan veranderen, is emotiegerichte coping het meest efficiënt. Je probeert de dingen die je niet kunt veranderen te accepteren en los te laten. Je richt je energie op het omgaan met je gevoelens, in plaats van op het probleem zelf.

• Je bent iemand verloren waarvan je veel houdt. Je probeert te accepteren dat die persoon er niet meer is en dat geeft veel verdriet, net omdat jullie zo’n mooie tijd hadden samen. Je tovert je verdriet om tot een boekje met waardevolle foto’s waarin je je favoriete herinneringen schrijft.
• Je hebt een fout gemaakt op het werk. Daar kan je niets meer aan veranderen. Je voelt je heel schuldig en belt een goede vriend op om je hart te luchten. Die vertelt dat dit hem ook wel eens gebeurt. Fouten maken is menselijk. Je schrijft je frustraties van je af en bekijkt dan vol goede moed wat je eruit kunt leren.
• Andere voorbeelden: je gedachten neerschrijven, je emoties creatief uiten door te tekenen, schilderen of naar passende muziek te luisteren, je hart luchten bij iemand, ademhalingsoefeningen om tot rust te komen, gaan lopen om je frustratie kwijt te raken, gaan wandelen om tot jezelf te komen, …

De meest helpende strategie hangt dus deels af van hoeveel invloed je hebt op de situatie.

“Geef me de moed om te veranderen wat ik kan veranderen. Geef me de wijsheid om te accepteren wat ik niet kan veranderen. Geef me het inzicht om het verschil tussen beide te zien.”

Daarnaast is het ook belangrijk om te ontdekken wat voor jou als persoon werkt. In de oefening hoe ga jij om met moeilijkheden sta je stil bij de voor- en nadelen van jouw copingstrategieën.

Soms zijn er misschien te veel verschillende problemen tegelijkertijd, of word je zo overspoeld door emoties dat je niet meer helder kunt denken. Het voelt alsof stilstaan bij je emotie je nog meer uit evenwicht zal brengen. In sommige situaties hebben we niet de ruimte om adequaat om te gaan met onze emoties. Wat dan kan helpen, is even stoom aflaten, onszelf tijdelijk afleiden van het probleem en die moeilijke gevoelens.

• Je hebt ruzie met je partner. Voor de zoveelste keer. Jullie lijken elkaar niet meer te begrijpen. De emoties lopen hoog op en de woorden worden harder. Je begint je zelfs (luidop) af te vragen of jullie nog samen moeten blijven. Jullie beslissen dat de ruzie te pijnlijk wordt. Je gaat wandelen om je gedachten te verzetten.
• De zoveelste rekening zat in de brievenbus. Angst overvalt je helemaal. Hoe ga je dit allemaal betalen? Het is al erg laat en je hebt morgen een vroege shift. Nu nog in je financiën duiken, bezorgt je een slapeloze nacht. Je legt de rekening opzij en kijkt een serie om je gedachten te verzetten.

Hoewel zo’n ‘quick fix’ zeker kan helpen op korte termijn, is het op lange termijn geen efficiënte strategie. Wanneer we hetzelfde probleem blijven vermijden en die gevoelens blijven wegstoppen, zullen ze telkens sterker terugkomen. Het is dus belangrijk om er op een later moment wél ruimte voor te maken. De kans is groot dat je niet alle problemen in één keer kunt oplossen. Maar elke stap, hoe klein ook, is een stap in de goeie richting.

• Na een half uurtje wandelen, is je kwaadheid al wat gezakt. Je kan terug helder nadenken. Vanwaar komt die frustratie tussen jullie toch? Eigenlijk hebben jullie de laatste tijd weinig tot geen leuke dingen gedaan samen. Het gaat alleen nog maar over to do’s en praktische zaken. Je neemt je voor om de ruzie op een rustig moment uit te praten en samen een leuk avondje weg te plannen.
• Na een goede nachtrust neem je de volgende dag de tijd om alle geldzaken en rekeningen naast elkaar te leggen. Om te voorkomen dat je overweldigd wordt, heb je je zus erbij geroepen. Nadat je prioriteiten hebt gesteld (welke rekeningen je op korte termijn kunt betalen), maken jullie samen een plan voor de komende maand.

Weet je niet goed waar beginnen? Probeer al je gedachten eens neer te schrijven tot ze allemaal uit je hoofd zijn. Of probeer je gevoel op een creatieve manier onder ogen te komen, door te tekenen, schilderen, passende muziek te luisteren, … Durf je niet goed? Weet dan dat je het niet alleen hoeft te doen. Start bijvoorbeeld met een goede babbel met iemand die je vertrouwt: een familielid, een goede vriend(in) of een hulpverlener.

Op zo’n overweldigend moment nadenken over hoe je jezelf kan afleiden of tot rust brengen, is heel moeilijk. Sta er dus vooraf al eens bij stil: wat heb jij eigenlijk nodig op zo’n moment? Met een deugddoend lijstje maak je een persoonlijk plan.

Soms vinden we onze gevoelens zo moeilijk of onaangenaam dat we ze kost wat kost proberen te vermijden. De strategieën die we daarbij gebruiken, helpen niet en zijn vaak zelfs ongezond. Hoewel ze op korte termijn tijdelijk lijken op te luchten, zorgen ze op lange termijn voor meer stress of angst en beschadigen ze ons zelfvertrouwen.

Strategieën die (op lange termijn) schadelijk zijn:

• Vermijden: doen alsof er geen probleem is, telkens afleiding zoeken zonder het probleem aan te pakken (hallo uren scrollen op sociale media of eindeloos series bingen), enkel op positieve aspecten focussen en nadelen negeren, emoties negeren of wegredeneren, telkens uitstellen om het probleem aan te pakken, moeilijke gedachten verdringen, situaties vermijden waardoor je je beperkt, het probleem minimaliseren, …
  Wanneer we telkens vermijden om met moeilijke emoties of situaties om te gaan, lossen we niets op. Integendeel. De emotie of moeilijke situatie wordt groter en het kost telkens meer moeite om ze te ontlopen. Vaak vermijden we hierdoor ook dingen die wél belangrijk voor ons zijn en staat het ons geluk in de weg (bv. geen presentaties meer geven om niet te moeten omgaan met angstgevoelens, waardoor we er niet in kunnen groeien en belangrijke kansen mislopen).
• Afreageren op anderen: roepen tegen anderen, kwetsende dingen zeggen, (passief) agressief zijn, slaan, vechten, …
  Wanneer we moeilijke emoties op anderen afreageren, lossen we niets op. We kijken dan niet naar de oorzaak van de emotie en wat we hier zelf mee kunnen doen, maar zoeken een uitlaatklep. Door onze emoties op iemand anders af te reageren, beschadigen we ons zelfbeeld en onze relaties met anderen, terwijl die net kunnen helpen bij het omgaan met moeilijkheden.
• Zelfbeschadigend gedrag: jezelf pijn doen, alcohol drinken, drugs of medicatie gebruiken om niet aan problemen te denken, roken om om te gaan met stress, heel veel of heel weinig eten, te snel rijden, veel geld uitgeven, gamen om je zorgen te vergeten, gokken, …
  Moeilijke emoties proberen te vergeten of uit de weg te gaan door risico’s te nemen met onze gezondheid, lost de oorzaak natuurlijk niet op. Meestal weten we dat wel, maar is dat gedrag een gewoonte geworden die we nog moeilijk kunnen doorbreken. Hierdoor kunnen we het probleem immers even naar de achtergrond verdringen. Het is misschien je meest gebruikte copingstrategie geworden. Maar problemen worden er enkel groter door en het kan ons zelfbeeld, ons lichaam en onze relaties permanent beschadigen.

Merk je bij jezelf op dat je steeds vaker of te veel naar middelen grijpt wanneer je ergens mee zit? Test je (kennis over je) gebruik of contacteer de druglijn (anoniem en gratis).

Of wil je graag stoppen met roken? Tabakstop.be helpt je op weg.

Durf je rekeningen niet meer te openen, of probeer je je geldzorgen te vergeten? Financiële problemen kunnen een grote invloed hebben op je geluk. En ze kunnen snel groter worden wanneer je ze niet meer alleen durft of kunt aanpakken. Je hoeft je niet te schamen, het CAW en OCMW zijn er om je te ondersteunen.

Voel je dat dit soort strategieën een gewoonte zijn geworden die je nog moeilijk doorbroken krijgt? Dan kan erover praten met iemand een belangrijke eerste stap zijn.

Iedereen is wel eens uit balans. We komen allemaal, in meer of mindere mate, moeilijke periodes tegen in het leven. Het moeilijk hebben, is iets heel menselijks. Je hoeft je er zeker niet voor te schamen. Soms geraken we wel zo in de knoop dat het ondraaglijk voelt, of dat het te moeilijk wordt om er zelf uit te geraken.

Merk je dat zo’n moeilijke periode maar niet overgaat? Dat de dingen te overweldigend voelen? Of herken je je in de copingstrategieën die (op lange termijn) schadelijk zijn?

Probeer dan al je moed bijeen te rapen en praat met iemand.

Vraag iemand uit je omgeving die je vertrouwt of ze tijd kunnen maken, of plan een gesprek in met een hulpverlener. Professionele hulp hoeft zeker niet de laatste uitweg te zijn. Iedereen die ergens mee worstelt, kan baat hebben bij een goed gesprek. Uitspreken wat er in je hoofd woelt, lucht ontzettend op en kan de eerste stap naar meer balans zijn.

Perfect geluk bestaat niet. En hulp zoeken wanneer het nodig is, is het dapperste dat je kunt doen.