Soms is het verdriet om een overlijden niet meteen zichtbaar. Maar dat betekent niet dat het er niet is. Meer zelfs, soms kan het verlies en het gemis jaren later nog hard toeslaan. Christophe, die als kind zijn moeder verloor, weet hoe ingrijpend die uitgestelde rouw kan zijn. “Omdat ik niet over haar dood mocht praten, kon ik mijn verdriet niet verwerken. Daardoor bleef het jarenlang sluimeren. Tot ik crashte.”
Rouw hoort bij het leven. Het is een natuurlijke reactie op verlies, maar soms lukt het niet om meteen ruimte te maken voor die heftige gevoelens en komen ze pas weken, maanden of zelfs jaren later naar boven. Onverwerkt verlies – of ‘uitgestelde rouw’ - kan de drie bouwblokken van de geluksdriehoek verstoren. Door ruimte te geven aan rouw en verdriet, zorg je opnieuw voor emotioneel evenwicht en maak je plaats voor veerkracht en verbondenheid. “Als je je verdriet alleen maar opkropt, zal je het nog erger maken. Zoals het spreekwoord zegt: uitstel is geen afstel. Die onverwerkte gevoelens zullen altijd terugkomen”, zegt Christophe, die decennia na het overlijden van zijn moeder af te rekenen kreeg met uitgestelde rouw. Vandaag vraagt hij meer aandacht en erkenning voor dit ontwrichtende proces.
Letterlijk doodgezwegen
Christophe was twaalf toen hij in 1985 zijn moeder verloor aan de gevolgen van huidkanker. “Zij werd letterlijk en figuurlijk doodgezwegen door mijn vader en mijn grootouders”, zegt hij. “Mijn omgeving is er met de beste bedoelingen mee omgegaan: we gaan er niet over spreken om de kinderen te sparen. Ook van haar ziekteproces werden mijn broer en ik ver weggehouden. Het taboe over de dood is vandaag misschien minder groot, maar het is er wel nog steeds. Dat ondervind ik nog altijd bij Missing You, de vzw voor kinderen en jongeren die met verlies worden geconfronteerd en waar ik praatgroepen begeleid.”
Wat betekende het verlies van je moeder voor jou als kind?
“Het was het einde van mijn jeugd. Er was helemaal geen ruimte om te rouwen. Dat was een kwestie van opvoeding en cultuur. Mijn vader had ook nooit kunnen spreken over de dood van zijn moeder. En ook mijn grootouders waren opgegroeid met het idee dat rouw een zwakte is, dat het privé moet blijven en dat je er vooral niet over mag praten. En als kind neem je veel over van je omgeving: als die er niet over spreken, ga je dat zelf ook niet doen.”
Ook niet met anderen dan je familie?
“Nee, je wil niet gezien worden met je verdriet. Je hebt die aandacht niet nodig, want je wil liefst gewoon zijn zoals je leeftijdsgenoten. Ik deed wel mee met de rest, maar ondertussen stak ik mijn verdriet weg. Het moest in de groep nog maar gaan over ouders en ik ging al lopen. Daardoor verwerk je dat verdriet niet, het blijft altijd sluimeren, levenslang. Tot je er een bepaalde trigger opduikt waardoor dat oud zeer naar bovenkomt. Zo’n trigger kan bijvoorbeeld het moment zijn waarop je zelf kinderen krijgt.”
Wat was die trigger bij jou?
“Problemen op het werk. Ik had het gevoel dat ik niet erkend werd in mijn job. Dat, in combinatie met het overlijden van mijn grootmoeder, was de druppel die de emmer deed overlopen. Op dat moment zat ik er fysiek en mentaal volledig door. Ik had geen energie meer. Maar omdat er nog zo weinig bekend is over uitgestelde rouw, kreeg ik de stempel ‘burn-out’. De link met trauma op jonge leeftijd werd niet gelegd.”
Welk advies kreeg je?
“Ik heb rust genomen, ik ben meer leuke dingen gaan doen, meer gaan sporten en wandelen in de natuur. Vier maanden later stond ik er weer en ben ik opnieuw aan het werk gegaan. Ik ben twee jaar doorgegaan, tot ik opnieuw werd getriggerd: mijn vrouw kreeg borstkanker en dat kon ik er echt niet meer bijhebben. Ik ben opnieuw in therapie gegaan en in een-op-eengesprekken kon ik goed met de psychologe praten over mijn moeder. Maar zij zei dat ze me zo ver mogelijk van mijn verdriet vandaan wilde houden omdat ze bang was dat ik in een depressie zou belanden. Ik snapte haar bezorgdheid, maar nu ik het proces van uitgestelde rouw beter ken, besef ik dat ze me het tegenovergestelde aanraadde van wat ik nodig had. Ik moest mijn verdriet net in de ogen kijken. Mensen zeggen altijd dat je niet moet graven in het verleden, dat je moet vooruitkijken, want daar ligt de toekomst. Maar als je aan de slag wil met een uitgesteld rouwproces moet je net een stap terugzetten en erkennen wat er is gebeurd.”
Volgens je therapeut kampte je ook nog steeds met een burn-out. Heb je dan zelf de link met de dood van je moeder gelegd?
“Ik wist al heel mijn leven dat ik met een probleem zat, iets uit het verleden dat niet verwerkt was. Maar de doorbraak kwam er pas toen ik in een groepstraject stapte: daar was ik de laatste om mijn verhaal te delen. Door de positieve reacties die ik daarop kreeg, de verbinding met anderen, gaven mij de erkenning die ik nodig had. Vanaf dan ben ik erover beginnen lezen, woonde ik boekvoorstellingen bij en beluisterde ik podcasts over het onderwerp. Door het gebrek aan aanbod in België, ben ik ook naar een retraite in Nederland gegaan, gericht op ouderverlies. Dat was als een warm bad. Iedereen had hetzelfde meegemaakt. Je moest maar twee woorden zeggen en de rest begreep wat je bedoelde. Daar is het zaadje geplant om later zelf iets te doen rond uitgestelde rouw. En dat is dan retrorouw.be geworden.”
Wat zijn de symptomen van uitgestelde rouw?
“Je gaat jezelf wegcijferen om je omgeving geen extra verdriet te doen. Daardoor ga je moeilijk je grenzen kunnen stellen. Je zal je gemakkelijk overvallen voelen door emoties en weinig zelfvertrouwen hebben. Je gaat je focussen op praktische zaken als overlevingsstrategie. Ook bindingsangst en angst om afscheid te nemen komen vaak voor omdat je bang bent om iemand te verliezen. Door het feit dat je je niet gezien voelde met je verdriet, zal je het ook moeilijk vinden om hulp te vragen. Soms treedt het rouwproces op onder de vorm van lichamelijke klachten, depressieve gevoelens of burn-out.”
Hoe probeer jij die mensen te helpen?
“Ik geef infosessies, ik neem deel aan panelgesprekken en ik organiseer gratis lotgenotencontacten: geen face-to-face gesprekken maar wandelingen in de vrije natuur, waar mensen hun verhaal kunnen delen zonder elkaar zelfs maar te moeten aankijken. Maar zelfs het delen van je verhaal is geen must. Sommige mensen willen alleen maar komen luisteren en dat is prima. Na de wandeling gaan we nog iets drinken. Op die manier vinden de deelnemers op een hele korte tijd verbinding met elkaar.”
Welke tips heb je nog?
“Probeer over die drempel van schaamte heen te geraken. Je bent niet alleen. Wees mild voor jezelf - jou treft geen schuld – en erken wat de impact van die rouw is/was op je leven. Je rouw uitstellen, is niet per se goed of fout, maar kan wel problematisch worden als de emoties zich opstapelen of zich op ongezonde manieren uiten. Omdat iedereen deze gevoelens op een andere manier verwerkt, kan de hulp van een rouwtherapeut of -coach nuttig zijn. En lotgenotencontacten kunnen na verloop van tijd zorgen voor de nodige erkenning en herkenning.”
Tot slot, kan je ‘genezen’ van uitgesteld rouw? Kan je het afsluiten?
“In plaats van het af te sluiten, is het beter om de persoon die je moet missen, te verweven in je leven. Veertig jaar na haar dood heb ik bijvoorbeeld een herdenking georganiseerd ter ere van mijn mama. Ik ben ook op zoek gegaan naar de mensen die haar nog hebben gekend en met hun verhalen, foto’s en video’s heb ik heel haar leven gereconstrueerd. Ik heb ook een kunstwerk laten maken met oude kleding die ik nog van haar heb gevonden en ik heb drie gegraveerde ringen in klei laten maken die met elkaar verbonden zijn. Ik heb haar dus terug op de voorgrond gezet, ik hou haar herinnering levendig. Ik wil haar niet meer wegduwen zoals vroeger. Ik draag het verleden nog altijd mee, maar er is een last van mijn schouders gevallen.”
Meer weten?
https://www.retrorouw.be/contact