Zo wordt je pensioen geen eindpunt, maar een interessante, nieuwe fase in je leven.

Met pensioen gaan is een ingrijpend moment in je leven. Sommigen kijken er al jaren naar uit, anderen vrezen het zwarte gat. Luc Van De Ven begeleidt gepensioneerden die de herfst van hun leven op een zinvolle manier willen invullen. Hij is als klinisch ouderenpsycholoog verbonden aan het UPC van de KULeuven.

Hoe ingrijpend is het om met pensioen te gaan?

“We stellen vast dat het doorgaans een grotere uitdaging is voor mannen dan voor vrouwen. Ik zeg altijd al lachend dat vrouwen hun hele leven drie voltijdse jobs hebben gehad en bij het pensioen valt er daar hooguit eentje van weg: geen probleem dus. Mannen daarentegen hebben veel meer de neiging om zich te identificeren met hun job, om zich daartoe te beperken. Als ze dan met pensioen gaan, weten ze een half jaar niet hoe ze zich moeten gedragen. Het is dan ook een vrij bruuske overgang in je leven en je hebt tijd nodig om je aan te passen op verschillende domeinen. Wat daagt je nog uit? Waar raak je nog door gepassioneerd? Eigenlijk moet je lang voordat je met pensioen gaat, voorbereid zijn. Je kunt niemand een passie aanpraten, dat moet je zelf opbouwen in je leven. Als je pas een jaar voor je pensioen begint na te denken over wat je nog zou willen doen, sta je mogelijk voor een grotere uitdaging.”

Zijn er fases in ‘met pensioen gaan’?

“Er zijn de zogenaamde wittebroodsweken. Je vindt het heerlijk om de wekker niet meer te hoeven zetten en ervaart een periode van rebellie. Maar daar mag je niet in blijven steken, je moet een nieuw evenwicht vinden en een bepaald ritme krijgen. Het is ontzettend belangrijk om voor de volgende jaren een zinvolle invulling van je tijd te vinden. Waarom zou je anders nog opstaan en je aankleden? Waarom zou je opletten met alcohol drinken?”

Is met pensioen gaan moeilijker voor mensen die hun job heel graag deden?

“We zien nu veel bekende Vlamingen die hiermee geconfronteerd werden, zoals Martine Tanghe en Linda De Win, die van de VRT verplicht met pensioen moesten maar hun job wél nog graag deden. Mijn advies is dubbel. Aan de ene kant moet je plaats kunnen maken voor jongeren. Je hoeft je niet te blijven vastklampen aan je stoel. Jij hebt ook ooit de stoel van iemand anders ingenomen. Maar aan de andere kant moet je de dingen die je graag doet, eigenlijk gewoon blijven verder doen. Alleen: in een andere context. Op een bepaald moment moet je je job achter je kunnen laten, maar niemand zegt dat je geen andere activiteiten kunt oppikken die in hetzelfde interessegebied liggen.”

Als je plots veel meer thuis bent, heeft dat dan ook gevolgen voor je relatie?

“Het huis moet zich opnieuw ‘zetten’. Voor veel relaties is het een uitdaging: het vergt wel iets van een koppel om elkaar terug te vinden in voltijdse aanwezigheid. Ze zijn dat niet meer gewoon. Jarenlang ging je drie weken per jaar op vakantie, maar daarna was er altijd weer afstand door het werk. Nu ben je de klok rond op elkaar aangewezen en moet je nieuwe afspraken maken: wie maakt het eten, wie doet de afwas, wie gaat inkopen doen. Een probleem dat ik vaak hoor is als de man, die niet weet wat te doen met zijn tijd, zich begint te bemoeien met de taken die zijn vrouw al jarenlang probleemloos alleen uitvoert. Waarschijnlijk was hij gewoon om de leiding te nemen op het werk en wil hij dat thuis verderzetten. Ik heb ooit een koppel gehad waarbij de man alle poetstaken overnam. In het begin vond de vrouw dat prettig, maar op den duur deed hij niets anders meer. Maar het is ook mogelijk dat een vrouw van haar man verwacht dat hij wat meer zal helpen, maar dat hij het niet gewoon is. Zoiets kan ook een hele aanpassing zijn. Het is belangrijk om dat allemaal bespreekbaar te maken.”

Hoe kun je die valstrik vermijden als koppel?

“Veel koppels maken plannen om na hun pensioen veel samen te doen. Laat het uit! Doe het niet! Je ziet hoe zo’n koppels elkaar op den duur beginnen versmachten. Uiteraard kun je wel samen activiteiten doen, maar je mag zeker ook tijd alleen doorbrengen. De grootste uitdaging is om de dingen die voordien onbenoemd bleven, nu wel te benoemen. Je moet in conversatie gaan. Vroeger ging al je energie naar je werk en je kinderen. Als dat wegvalt … dat kan tegenvallen. Het helpt om constructieve gesprekken te hebben. Daarnaast is het niet slecht om elkaar wat tegen te spreken. Let bij elkaar op slechte gewoontes die erin kunnen sluipen: te veel alcohol of kalmerende middelen … Het is vaak de partner die zoiets opmerkt, omdat die de ander het beste kent.”

Wie met pensioen gaat, wordt onvermijdelijk geconfronteerd met zijn of haar leeftijd en met ouder worden. Hoe ga je daar best mee om?

“De pensioenleeftijd markeert iets, een naderend einde. Dat stoort de mens. Het is niet leuk. Plots hoor je bij de gepensioneerden, die met bussen koekjesfabrieken gaan bezoeken. Je kijkt rond en ziet mensen met chronische ziektes, mensen van jouw leeftijd die overlijden. Het thema eindigheid wordt actueler. Maar niet iedereen gaat er gebukt onder. Wanneer ben je oud? Als ouderdom en eindigheid zeer prominent in je bewustzijn aanwezig zijn. Het advies dat ik geef is om je buikgevoel te volgen. Doe je goesting. Voor de ene betekent dit contact houden met jongeren, voor de andere is het nieuwe dingen ontdekken waar je vroeger geen tijd voor had. Ga zeker niet in de zetel zitten, begraaf jezelf niet. Sommige mensen ervaren hun pensioen ook als een bevrijding: je hoeft niet meer tegemoet te komen aan wat anderen van je verwachten. Je kunt het vlakaf zeggen als je ergens geen zin in hebt. Als je zo in het leven durft te staan, neemt je tevredenheid toe.”

Zijn er eigenlijk veel voordelen aan ouder worden?

“Het centrale thema van ouder worden is verlies. Niet plezant, maar zo is het. Je komt in de herfst van je leven. Maar dat wil niet zeggen dat ouder worden geen positieve kant heeft. We zien daarin wel grote verschillen bij mensen. Sommigen zien het bijvoorbeeld als een herkansing om hun kleinkinderen beter of anders op te voeden dan hun eigen kinderen. Je wordt vaak ook wat milder en kunt beter relativeren. Sommige mensen staan meer open voor verzoening, terwijl bij anderen ‘het grote gelijk’ blijft domineren.”

Wat is het beste advies voor iedereen die met pensioen gaat?

“Blijf in beweging. Zowel mentaal als fysiek. En dan bedoel ik niet vogelenpik, maar een sport waarvan je achteraf moet douchen. Weinig mensen beginnen op hun 65ste nog met een nieuwe sport, maar eigenlijk zouden ze het wel moeten doen. Blijf ook plannen maken en uitdagingen zoeken. Hou je geest scherp en zorg dat je je af en toe moet inspannen. De grootste bedreiging van ouder worden is als je geen uitdagingen meer hebt. Zorg dat je je talenten blijft gebruiken.”